Kỹ năng tư duy phản biện được đánh giá là một trong những kỹ năng quan trọng trong quá trình học tập, nghiên cứu khoa học cũng như khi làm việc. Vậy chính xác thì kỹ năng tư duy phản biện là gì? Có vai trò như thế nào đối với chúng ta? Cùng muahangdambao.com nghiên cứu sâu hơn về nó thông qua bài viết hữu ích dưới đây nhé!
Kỹ năng tư duy phản biện là gì?
Tư duy phản biện (Critical thinking) hay còn được gọi với cái tên ngắn gọn hơn là tư duy phân tích. Tư duy phản biện là cả một quá trình tư duy nhằm chất vấn những giả định hoặc giả thiết. Nhờ có kỹ năng này mà bạn sẽ biết cách phải suy nghĩ như thế nào khi đứng trước một điều nào đó.
Khi cần nhìn thẳng vào một vấn đề, chúng ta có thể đánh giá được nó là đúng hay sai. Nguồn gốc về khái niệm tư duy phản biện được tìm thấy trong tư tưởng của phương Tây dựa trên phương pháp tư duy theo lối Socrat của người Hy lạp cổ, còn ở phương Đông thì là trong kinh Vệ đà của nhà Phật.
Trong khi đó Wikipedia lại định nghĩa tư duy phản biện là một quá trình tư duy biện chứng bao gồm phân tích và đánh giá một thông tin nào đó đã có dựa theo các cách nhìn khác nhau cho vấn đề đã đặt ra để làm sáng tỏ và khẳng định lại tính chính xác của vấn đề nói trên. Các lập luận phản biện phải đảm bảo tính rõ ràng, lô-gíc, đầy đủ bằng chứng, tỉ mỉ cũng như công tâm.
Còn trong phạm vi bộ khung khái niệm triết học của lý thuyết phản biện xã hội thì tư duy phản biện thường được hiểu là mong muốn được kết hợp những quan điểm mới hay những quan điểm cũ đã thay đổi vào cách tư duy và hành động của chúng ta, cũng như muốn thúc đẩy thêm khả năng phản biện ở người khác.
Tư duy phản biện tiếng Anh là gì?
Critical thinking là tên tiếng Anh của tư duy phản biện. Từ này có độ khó khá cao, nên khi sử dụng bạn cần hết sức lưu ý, tránh nhầm lẫn gây khó hiểu cho người nghe cũng như là người đọc các bạn nhé!
Có những loại tư duy phản biện nào?
Tư duy phản biện có thể được chia làm hai loại như sau:
- Tư duy phản biện tự điều chỉnh: Khi phải đứng trước một vấn đề nào đó thì bản thân của mỗi người đều sẽ đưa ra những ý kiến chủ quan. Những ý kiến này có thể đúng hoặc cũng có thể sai. Tuy nhiên, để đánh giá chính xác được điều đó thì cần phải có được tư duy phản biện tự điều chỉnh. Đây là quá trình mà bản thân mỗi người sẽ tự tranh luận với những quan điểm của chính mình bên trong nội tâm. Chúng ta sẽ tự mình tìm cách đánh giá, phản bác lại những điều chủ quan trong tư duy ban đầu của mình. Sau đó tự hoàn thiện lại hệ thống này và đưa ra những nội dung phản biện hoàn chỉnh nhất.
- Tư duy phản biện ngoại cảnh: Trong một cộng đồng chung, mỗi cá thể khác nhau sẽ có những cách suy nghĩ và lập luận khác nhau. Từ đó, quan điểm, ý kiến cũng sẽ có sự lệch nhau và có thể sẽ rời xa so với chân lý. Từ đó, tư duy phản biện ngoại cảnh đã được hình thành nhằm giải quyết triệt để các vấn đề này. Tư duy phản biện ngoại cảnh sẽ được diễn ra theo trình tự 3 bước như sau:
– Nhận thức: Nhận thức sâu sắc được vấn đề và những điểm khác biệt của vấn đề. Nhận thức được tổng thể ý kiến và quan điểm của người khác.
– Đánh giá: Sau khi đã nhận thức rõ ràng về những điều trong ý kiến phản biện của đối phương và của chính mình thì cần đưa ra được những đánh giá khách quan nhất.
– Phản biện lại vấn đề: Từ những đánh giá cũng như quan điểm của mình, bạn cần phản biện lại những ý kiến sai lệch và đưa ra thông tin đúng đắn.
Vai trò của tư duy phản biện quan trọng như thế nào?
Tư duy phản biện có vai trò vô cùng to lớn trong đời sống xã hội bởi:
- Giúp con người vượt ra được khỏi lối suy nghĩ theo khuôn mẫu, thói quen có sẵn nhằm hướng đến những điều mới mẻ, thoát khỏi những rào cản của định kiến; tìm hiểu, phát hiện ra những ý tưởng, giá trị mới của vấn đề. Tạo được tâm thế sẵn sàng tiếp nhận sự tiến bộ trong suy nghĩ và hành động; có ý thức nhìn nhận mọi vấn đề dưới nhiều góc nhìn khác nhau, đưa lại kết quả mới, kích thích khả năng tư duy phản biện và sáng tạo.
- Giúp con người suy nghĩ một vấn đề theo nhiều phương hướng khác nhau để có những cách giải quyết khác nhau; khắc phục được tình trạng nhìn nhận vấn đề chỉ theo một chiều, phiến diện, chủ quan.
- Giúp chúng ta có được phương pháp tư duy độc lập, nhìn ra mặt hạn chế, sai lầm dễ mắc phải trong quy trình tư duy phản biện của mình. Từ đó có thể tự đưa ra những nhận định, phán đoán tối ưu.
- Có được suy nghĩ tích cực hơn, giảm thiểu trạng thái tâm lý buồn chán, thất vọng, mất lòng tin để tràn đầy năng lượng khám phá những tiềm năng vốn có của bản thân, tạo động lực vượt lên chính mình.
- Tư duy phản biện giúp con người nhanh chóng giải quyết mọi vấn đề một cách thấu tình, đạt lý nhất. Kế thừa những giá trị tốt đẹp trong quan điểm cũ đồng thời hình thành quan điểm mới để thay đổi nhận thức và hành động trong thực tiễn.
- Trong lĩnh vực chính trị, kỹ năng này còn giúp cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý của Đảng và Nhà nước nâng cao được trình độ và năng lực tư duy lý luận, tổng kết thực tiễn, từ đó xây dựng các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng đúng đắn, có hiệu quả hơn.
- Trong lĩnh vực văn hóa – xã hội, kỹ năng này giúp con người nhận biết được đâu là nguồn thông tin đúng đắn, khắc phục được tình trạng nhiễu loạn thông tin, chạy theo dư luận, tin đồn thất thiệt để tiếp thu được những cái hay, cái tốt trong xã hội.
- Trong lĩnh vực khoa học – công nghệ, tư duy phản biện có vai trò vô cùng đặc biệt vì lĩnh vực này cần đến thực nghiệm, ứng dụng thông qua những nghi ngờ và phản biện. Tư duy phản biện cũng là một trong những phẩm chất cốt lõi của hoạt động trí tuệ của những người làm trong ngành khoa học và phát minh, sáng chế.
- Tư duy phản biện trong học tập là một trong những kỹ năng quan trọng nhất và cũng khó nhất. Nhờ có nó mà chúng ta có thể chuyển từ phương pháp học tập truyền thống sang phương pháp hiện đại. Như vậy những lớp người mới sẽ trở nên tích cực, năng động, sáng tạo, dám nghĩ và dám làm hơn.
Ý nghĩa của tư duy phản biện là gì?
Người có tư duy phản biện tốt thường sở hữu khả năng đánh giá mọi vấn đề một cách sắc bén và đa chiều. Cũng nhờ thế mà những ý kiến, luận điểm của họ có tính thuyết phục rất cao.
Bên cạnh đó, người có kỹ năng tư duy phản biện tốt cũng là mẫu người với lập trường cực kỳ vững vàng và kiên định, rất khó bị người khác làm ảnh hưởng, càng không dễ dàng bị lừa. Trong công việc hàng ngày, tư duy phản biện cũng là nền tảng cơ bản và quan trọng mà rất nhiều nhà tuyển dụng mong muốn tìm kiếm được ở các ứng viên của mình, bởi đây là yếu tố tiềm năng để có thể sản sinh ra những nhà lãnh đạo giỏi và tài năng.
Không chỉ dừng lại ở đó, tư duy phản biện cũng chính là chìa khóa vàng để giúp các bạn học tập tốt hơn. Một vấn đề hóc búa nhưng nếu được phân tích mổ xẻ kỹ càng thì sẽ dễ dàng được khắc sâu vào đầu của bạn hơn. Trong quá trình làm việc theo nhóm, người sở hữu các bước tư duy phản biện tốt sẽ giúp các quyết định của tập thể đi theo đúng hướng và không bị ảnh hưởng bởi cảm tính.
Ví dụ về tư duy phản biện
Như đã đề cập trong những phần ở trên thì tư duy phản biện được hình thành trên những lập luận và kết quả hợp với logic. Bạn có thể tham khảo một số ví dụ cụ thể như sau: “Nếu A nói: 5 + 5 = 10 nhưng B lại nói 5 + 5 = 11” thì đây không được coi là tư duy phản biện. “Khi A nói rằng “trong tháng này C vẫn chưa hoàn thành tốt các công việc đã được giao”. Sau đó B lại nói rằng “Thực ra C là một nhân viên rất tốt, gương mẫu trong công việc. Chẳng qua là do C chưa có nhiều kinh nghiệm và cũng mới làm quen công việc nên tốc độ còn chưa được nhanh bằng các bạn khác. Thế nhưng C đều đã hoàn thành mọi công việc được giao.” Đây chính là tư duy phản biện vì B đang nói về C dựa trên những lý lẽ và bằng chứng thực tế mà ai cũng có thể thấy.
Xem thêm: Thực dụng là gì? Thực dụng với thực tế khác nhau thế nào?
10 tiêu chuẩn của tư duy phản biện bao gồm những gì?
Tiêu chuẩn 1: Sự ý nghĩa và quan trọng
Với tiêu chuẩn này chúng ta sẽ phải xem xét mức độ quan trọng của chủ đề hay vấn đề đang được đem ra thảo luận. Phân tích xem nó có phải thực sự là trọng tâm không hay đang sa đà vào những chuyện ngoài lề râu ria. Các câu hỏi dưới đây sẽ giúp bạn kiểm tra được mình đã thỏa mãn tiêu chuẩn này chưa:
- – Liệu đây có phải là vấn đề quan trọng nhất chúng ta cần phải xem xét không?
- – Ý tưởng này có nhất thiết cần tập trung vào không?
- – Sự kiện nào trong những sự kiện này là quan trọng nhất?
Tiêu chuẩn 2: Sự liên quan
Nhờ tiêu chuẩn này, bạn sẽ biết được vấn đề đang được giải quyết hay chủ đề đang thảo luận có thực sự liên quan mật thiết với câu hỏi cần trả lời không. Và từ đó chọn đúng nội dung trọng tâm cần làm, vấn đề cần tập trung. Các câu hỏi thường sử dụng:
- Điều đó có liên quan như thế nào đến vấn đề đang bàn bạc?
- Điều đó có thực sự liên quan đến câu hỏi không?
- Điều đó giúp ích gì cho chúng ta trong vấn đề này?
Tiêu chuẩn 3: Sự rõ ràng
Cần nói rõ, giải thích ngọn ngành những nội dung, chủ đề mà người nghe còn chưa rõ. Ví dụ: “Tôi vừa mua 2kg thơm”. Nếu bạn chưa biết quả thơm là quả gì thì nên hỏi người nói để có thể nắm rõ hơn (Quả thơm chính là quả dứa, được dùng nhiều ở các tỉnh thành miền Nam). Các câu hỏi hay sử dụng:
- Bạn có thể nói rõ hơn một chút được không?
- Bạn có thể đưa ra ví dụ minh hoạ chứ?
- Bạn có thể minh họa rõ hơn cho điều bạn muốn nói không?
Tiêu chuẩn 4: Sự đúng đắn
Làm sao để chắc chắn rằng các dữ liệu này có đúng không hay liệu tin tức này có đáng tin cậy không là nội dung của tiêu chuẩn này muốn đề cập đến. Do vậy, nguồn trích dẫn sẽ là cơ sở quan trọng để giúp chúng ta biết được mình có đạt được tiêu chuẩn này không. Các câu hỏi nên được đặt ra để kiểm tra ở tiêu chuẩn này là:
- – Làm sao chúng ta có thể kiểm tra được chuyện đó có đúng hay không?
- – Làm sao chúng ta biết được liệu điều đó là đúng?
- – Làm sao chúng ta có thể chứng thực hay kiểm nghiệm được chuyện này?
Tiêu chuẩn 5: Sự chính xác
Một trong những lỗi chúng ta hay gặp phải chính là sự mơ hồ. Ví dụ: “Chiều nay đi chơi nha!”. Nếu chỉ nói thế này thì có khả năng chuyện đi chơi sẽ không diễn ra nhưng nếu rõ ràng hơn: “Chiều nay 5h hẹn nhau tại quán cà phê Starbuck Indochina Plaza, Cầu Giấy nhé!”. Trong ví dụ này cho thấy cùng là câu chuyện đi chơi nhưng ví dụ 2 rõ ràng hơn rất nhiều so với ví dụ 1. Sự việc ở ví dụ 2 chắc chắn rõ ràng và khả năng diễn ra sẽ cao hơn nhiều. Các câu hỏi ở tiêu chuẩn này phải kể đến như:
- – Bạn có thể nói cụ thể hơn cho tôi được không?
- – Bạn có thể đưa ra nhiều chi tiết hơn không?
- – Bạn có thể nói chính xác hơn không?
Tiêu chuẩn 6: Tính trọn vẹn của cả hệ thống
Ở tiêu chuẩn này, chúng ta cần xem xét đầy đủ kỹ lưỡng các thành phần, mối tương quan của một sự vật, hiện tượng để từ đó có thể có được góc nhìn toàn diện nhất. Câu cần được trả lời trong tiêu chuẩn này:
- – Chúng ta đã xem xét cẩn thận tất cả các thành phần của vấn đề này chưa?
- – Chúng ta đã xem xét sự tương quan giữa các thành phần này với nhau hay chưa?
Tiêu chuẩn 7: Chiều sâu của vấn đề
Giống như 1 tảng băng, sẽ có phần nổi lên và chìm xuống. Và thường thì chúng ta sẽ chỉ thấy được phần nổi mà quên đi phần chìm ở bên dưới. Ở tiêu chuẩn này, nhắc chúng ta khi muốn đánh giá một vấn đề nào đó thì cần nhìn thấu cả bên dưới vì có những thứ mà chúng ta sẽ bỏ quên. Cụ thể các câu hỏi mà bạn cần trả lời cho tiêu chuẩn này:
- – Những yếu tố nào đã khiến vấn đề này trở nên khó giải quyết?
- – Những điểm phức tạp khó giải quyết của vấn đề này là gì?
- – Đâu là những khó khăn mà chúng ta cần xử lý?
Tiêu chuẩn 8: Góc nhìn chiều rộng
Bên cạnh chiều sâu thì chúng ta cũng cần nhìn vấn đề ở các góc nhìn khác nữa, ngay cả góc nhìn đối lập hay góc nhìn từ các sự việc tương tự để có thể thấy được vẻ đẹp của từng góc nhìn ấy. Từ đó có những cải tiến cho chính bản thân. Các câu hỏi cần được trả lời là:
- – Chúng ta cần xem xét thêm những viễn tưởng nào khác nữa không?
- – Chúng ta cần phân tích góc nhìn nào khác nữa không?
- – Chúng ta có cần nhìn câu chuyện theo những cách khác không?
Tiêu chuẩn 9: Tính logic
Tiêu chuẩn số 9 này sẽ nhắc chúng ta xem xét lại tính liên kết, kết nối giữa những nội dung, đoạn, chủ đề, giữa sự vật, sự việc hiện tượng cũng như nguyên nhân. Các câu hỏi cần trả lời ở tiêu chuẩn này:
- – Tất cả chuyện này liệu có ý nghĩa gì không?
- – Đoạn đầu với đoạn cuối đã hợp với nhau chưa?
- – Những gì mà bạn nói có xuất phát từ bằng chứng nào không?
Tiêu chuẩn 10: Sự công bằng
Chúng ta liệu có sự thiên vị, có thành kiến trong các góc nhìn không? Chúng ta có đặt quyền lợi của mình lên trên là nội hàm mà tiêu chuẩn này muốn đề cập đến. Các câu hỏi cần làm rõ ở tiêu chuẩn này:
- – Chúng ta có tư lợi nào trong những vấn đề này không?
- – Chúng ta đã trình bày các vấn đề một cách khách quan, trung thực hay chưa?
- – Các tiêu chuẩn mà chúng ta áp dụng vào có giống nhau không?
Xem thêm: Khiêm tốn là gì? Người sống khiêm tốn có đức tính gì?
Làm thế nào để rèn luyện được tư duy phản biện?
Không ngừng học hỏi thêm kiến thức cho bản thân
Một suy nghĩ sai lầm mà đã có rất nhiều người gặp phải đó chính là người có tư duy phản biện tốt chắc chắn là người giỏi nói. Tuy nhiên tư duy mới thứ là cần trước hết. Trước khi nói ra hay lập luận một vấn đề gì đó thì cần phải hiểu rõ về vấn đề đó để có thể có cái nhìn thực sự khách quan, tổng quát nhất. Và điều đầu tiên phải làm chính là học tập liên tục. Không ngừng trau dồi thêm kiến thức cho bản thân, đọc nhiều sách và rèn luyện cả khả năng quan sát, đánh giá các vấn đề.
Một người có kiến thức sâu rộng, am hiểu sâu sắc về vấn đề sẽ có được những kỹ năng 1 cách tự tin. Đó là điều vô cùng cần thiết. Ngược lại, nếu thiếu đi kiến thức nền tảng hay kiến thức tổng quát của cả vấn đề thì khi phản biện sẽ gặp phải rất nhiều khó khăn. Thậm chí đi vào bế tắc và bắt buộc phải dừng lại.
Đánh giá mọi việc một cách khách quan
Một trong những rào cản lớn nhất của quá trình tư duy phản biện đó chính là suy nghĩ chủ quan. Khi các vấn đề được giải quyết theo 1 hướng quá cảm tính và đặt nặng cái tôi vào đó thì vấn đề sẽ không được mở rộng, phân tích mổ xẻ cũng như giải quyết 1 cách triệt đề. Vì vậy, thay vì chỉ suy nghĩ mọi thứ theo hướng cá nhân thì hãy loại bỏ góc nhìn chủ quan của mình mà mở rộng thêm để khách quan hơn trong mọi việc. Từ đó, các vấn đề sẽ được xem xét một cách logic hơn đồng thời hạn chế rào cản trong phản biện.
Luôn đặt ra những giả định khác nhau và lật lại, xem xét kỹ vấn đề
Để tư duy phản biện được rõ ràng và chỉn chu nhất thì việc đưa ra những câu hỏi giả định và lật lại chúng thêm 1 lần nữa là điều không thể thiếu. Khi tiếp cận với một vấn đề hay thông tin mới, chúng ta cần luôn luôn đặt câu hỏi.
Sau khi có được những câu hỏi giả định và đưa ra được đánh giá riêng thì hãy đem vấn đề đó ra xem xét lại 1 nữa theo những khía cạnh khác nhau. Biết đâu bạn có thể sẽ phát hiện ra được lỗ hổng trong những lập luận trước đó.
Kết luận dựa trên tình hình thực tế
Trong quá trình tư duy phản biện, chắc chắn sẽ gặp phải những ý kiến trái chiều. Đứng trước những phản bác này, bạn đừng vội kết luận kết quả. Hãy giữ bình tĩnh và phân tích lại cẩn thận vấn đề một lần nữa theo hướng thực tế. Xem xét tính đúng sai của sự việc dựa trên những điều đã được chứng minh từ trước đó. Và từ đây có thể tự đúc kết cho mình những kiến thức và kinh nghiệm riêng.
Nên nhớ rằng, kết luận vấn đề dựa theo cảm tính là điều tối kỵ nhất. Điều này không chỉ khiến những tư duy và kiến thức của bạn sai lệch hoàn toàn mà nó còn khiến bạn mất đi sự tự tin trong những lần sau đó.
Đọc những bài tập tư duy phản biện
Để luyện được cho mình kỹ năng tư duy phản biện hoàn hảo thì bạn có thể tìm đến các tư liệu như: Rèn luyện tư duy phản biện PDF, cẩm nang tư duy phản biện PDF,… để có thể học hỏi thêm những kỹ năng tuyệt vời khác.
Hy vọng bài viết trên của muahangdambao.com đã giải thích cho bạn hiểu được kỹ năng tư duy phản biện là gì và có vai trò như thế nào trong cuộc sống cũng như công việc ngày nay.
