Kiểu hình và kiểu gen là hai thuật ngữ được nhắc đến trong di truyền học khi lai một cặp tính trạng. Vậy kiểu hình là gì? Kiểu gen là gì? Mối quan quan hệ giữa kiểu gen và kiểu hình là gì? Hãy cùng muahangdambao.com tìm hiểu về chủ đề này trong bài viết dưới đây.
Kiểu hình là gì? Cho ví dụ
Khái niệm kiểu hình là gì trong Sinh học?
Kiểu hình là tổ hợp các tính trạng và đặc tính trên cơ thể. Chúng bao gồm các đặc điểm phát triển, đặc điểm hình thái, đặc tính sinh hóa/ sinh lý,… Hay nói cách khác, kiểu hình là biểu hiện của kiểu gen ra bên ngoài. Mỗi sinh vật sẽ có nhiều kiểu hình khác nhau.
Thuật ngữ kiểu hình được nhà di truyền học người Đan Mạch đưa ra năm 1909 với nguyên từ là phenotype. Nó được dùng chính thức và phổ biến trong cuộc sống hiện nay.
Ví dụ về kiểu hình
– Ví dụ về kiểu hình của con người:
- Màu da: Da màu, da trắng
- Màu mắt: Mắt đen, mắt nâu, mắt xanh,…
- Hình dáng: Cao, thấp, béo, lùn.
- Màu tóc: Tóc đen, tóc nâu,…
– Ví dụ về kiểu hình của quả:
- Màu sắc của vỏ: Màu xanh, màu vàng, màu đỏ, màu cam,..
- Hình dáng: Dài, tròn, vuông, elip,…
- Màu sắc hạt: Hạt nâu, hạt đen, hạt xanh,…
- Kích thước: To, bé, vừa,…
- Đặc điểm của hạt: Hạt trơn, hạt nhăn,..
– Ví dụ về kiểu hình của động vật:
- Kích thước: To, nhỏ,…
- Màu lông: Đen, trắng, nâu, không có lông,…
Những nhân tố tác động đến kiểu hình là gì?
Có 2 yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến kiểu hình là:
- Yếu tố bên trong: Gen là yếu tố quyết định đến kiểu hình của sinh vật. Ví dụ ở loài cừu, cặp gen HH quy định cừu có sừng, cặp gen hh quy định cừu không có sừng, cặp gen Hn biểu hiện cừu đực có sừng và cừu cái không có sừng. Cừu sở hữu cặp gen nào sẽ có kiểu hình như vậy.
- Yếu tố bên ngoài: Các yếu tố bên ngoài như môi trường, nhiệt độ, ánh sáng,… cũng ảnh hưởng đến kiểu hình của sinh vật. Ví dụ như cùng một giống su hào thuần chủng, khi được trồng và chăm sóc đúng kỹ thuật sẽ có củ to hơn so với những củ được trồng ở luống không làm theo đúng quy trình kỹ thuật.
Sự mềm dẻo của kiểu hình là gì?
Sự mềm dẻo của kiểu hình hay thường biến là hiện tượng kiểu hình của sinh vật thay đổi trước những điều kiện môi trường khác nhau. Mục đích của thường biến là giúp sinh vật có thể dễ dàng thích nghi với sự thay đổi của môi trường để tồn tại và phát triển.
Ví dụ như loài chồn ecmine có lông màu hạt dẻ vào mùa hè và chuyển sang màu trắng như tuyết khi vào mùa đông.
Kiểu gen là gì? Cho ví dụ về kiểu gen
Kiểu gen là gì?
Gen là các yếu tố di truyền nằm trên NST trong nhân tế bào. Gen sẽ quy định một hoặc một số tính trạng của cơ thể.
Kiểu gen là tập hợp các gen của tế bào cơ thể. Hay nói cách khác, kiểu gen là cấu trúc di truyền của tế bào quy định kiểu hình.
Ví dụ về kiểu gen
Một loài thực vật có cấu trúc di truyền như sau:
- Hai alen A quy định hoa màu đỏ (kiểu hình) => Cây có kiểu gen đồng hợp tử trội AA.
- Có một alen A và một alen => Cây có kiểu gen dị hợp.
- Có hai alen aa quy định hoa màu trắng (kiểu hình) => Cây có kiểu gen đồng hợp tử lặn.
Các nhân tố ảnh hưởng đến sự biểu hiện kiểu gen là gì?
– Yếu tố bên trong:
- Mối quan hệ giữa các gen, gồm có gen alen (đồng trội, đồng lặn, trội hoàn toàn,…) và gen không alen.
- Mối quan hệ giữa gen trong tế bào chất và trong nhân.
- Quan hệ giữa gen với giới tính của sinh vật.
– Yếu tố bên ngoài:
- Môi trường
- Nhiệt độ
- Chất dinh dưỡng,…
Mối quan hệ giữa môi trường, kiểu gen và kiểu hình là gì?
Kiểu gen, kiểu hình và môi trường là ba nhân tố có mối quan hệ mật thiết với nhau, đó là:
- Kiểu gen thể hiện khả năng phản ứng của cơ thể trước các yếu tố môi trường.
- Môi trường tham gia vào quá trình hình thành kiểu hình của sinh vật
- Kiểu hình là kết quả của sự tương tác giữa kiểu gen với các yếu tố môi trường.
Ví dụ:
- Hoa anh thảo có 2 loại là giống hoa đỏ thuần chủng AA và giống hoa trắng thuần chủng aa. Hoa đỏ thuần chủng khi được trồng ở nhiệt độ 35 độ C ra hoa màu trắng. Thế hệ sau của chúng khi được trồng ở nhiệt độ 20 độ C ra hoa màu đỏ. Trong khi đó, giống hoa thuần chủng màu trắng trồng ở nhiệt độ 35 độ C và 20 độ C đều nở hoa màu trắng.
- Màu sắc của giống hoa cẩm tú cầu thay đổi phụ thuộc vào độ pH của đất.
- Cây môn và cây ráy khi trồng ở những nơi khô hạn, ít nước thì thân, lá sẽ nhỏ. Ngược lại, nếu được trồng ở những nơi ẩm ướt thì lá to, thân cây mập mạp.
Kiểu hình khác gì kiểu gen?
| Kiểu gen | Kiểu hình |
| – Chứa vật chất di truyền, không quan sát bằng mắt thường được. | – Là biểu hiện bên ngoài của kiểu gen.
– Mô tả các đặc điểm bên ngoài nên nhìn thấy được bằng mắt thường. |
| Kiểu gen giống nhau có thể tạo ra các kiểu hình giống nhau với cùng điều kiện môi trường sống. | Các kiểu hình giống nhau có thể cùng hoặc không cùng một kiểu gen. |
| Đôi khi kiểu gen khác nhau có thể tạo ra kiểu hình tương tự. | Sự khác biệt nhỏ về kiểu hình có kiểu gen khác nhau. |
| Được di truyền từ cá thể mẹ sang cá thể con. | Kiểu hình là biểu hiện đặc điểm di truyền của bố mẹ nhưng không được di truyền cho thế hệ sau. |
Bài tập về kiểu gen, kiểu hình
Dạng 1: Xác định số loại kiểu hình, kiểu gen ở đời con
Xét trong điều kiện các cặp gen đều phân li độc lập, ta có:
- Số loại kiểu gen = Tích số kiểu gen của các cặp gen.
- Số loại kiểu hình = Tích số các kiểu hình của từng cặp tính trạng.
Ví dụ: Hãy xác định số kiểu hình và kiểu gen ở đời con trong phép lai sau: AabbDd x AaBbdd. Trong đó:
- A: Hạt vàng
- a: Hạt xanh
- B: Hạt trơn
- b: Hạt nhăn
- D: Thân cao
- d: Thân thấp.
Lời giải:
Xét từng phép lai, ta có:
| Cặp gen | Tỷ lệ kiểu gen | Số kiểu gen | Tỷ lệ kiểu hình | Số kiểu hình |
| Aa x Aa | 1AA:2Aa:1aa | 3 | 3 vàng:1 xanh | 2 |
| bb x Bb | 1bB:1bb | 2 | 1 trơn: 1 nhăn | 2 |
| Dd x dd | 1Dd:1dd | 2 | 1 cao: 1 thấp | 2 |
Vậy, số kiểu gen = 3 x 2 x 2 = 12
Số kiểu hình = 2 x 2 x 2 = 8.
Dạng 2: Tính tỉ lệ phân li kiểu gen, kiểu hình của đời con
Xét trong điều kiện các cặp gen phân li độc lập, ta có:
- Tỉ lệ kiểu gen = Tích tỷ lệ phân li kiểu gen của các cặp.
- Tỉ lệ kiểu hình = Tích tỉ lệ phân li kiểu hình của các cặp tính trạng
Ví dụ: Cho phép lai sau: AaBbCcDdEe (bố) x aaBbccDdee (mẹ)
(Các gen quy định tính trạng khác nhau nằm trên các cặp nhiễm sắc thể tương đồng, gen trội hoàn toàn).
Hãy xác định:
- Tỉ lệ đời con có kiểu hình vượt trội về cả 5 tính trạng?
- Tỉ lệ con có kiểu hình giống bố, giống mẹ là bao nhiêu?
Lời giải:
Xét từng cặp gen riêng lẻ, ta có:
| Cặp gen | Tỉ lệ kiểu gen | Tỉ lệ kiểu hình |
| Aa x aa | ½ Aa : ½ aa | ½ trội : ½ lặn |
| Bb x Bb | ¼ BB : 2/4 Bb : ¼ bb | ¾ trội : ¼ lặn |
| Cc x cc | ½ Cc : ½ cc | ½ trội : ½ lặn |
| Dd x Dd | ¼ DD : 2/4 Dd : ¼ dd | ¾ trội : ¼ lặn |
| Ee x ee | ½ Ee : ½ ee | ½ trội : ½ lặn |
- Tỉ lệ kiểu hình đời con trội về gen A là ½.
Tỉ lệ kiểu hình đời con trội về gen B là ¾.
Tỉ lệ kiểu hình đời con trội về gen C là ½.
Tỉ lệ kiểu hình đời con trội về gen D là ¾.
Tỉ lệ kiểu hình đời con trội về gen E là ½.
=> Tỉ lệ đời con trội về cả 5 tính trạng là:
½ x ¾ x ½ x ¾ x ½ = 9/128.
- Tỉ lệ con có kiểu hình giống với mẹ là:
½ x ¾ x ½ x ¾ x ½ = 9/128.
- Tỉ lệ đời con có kiểu hình giống với bố là:
½ x 2/4 x ½ x 2/4 x ½ = 1/32.
Có thể bạn quan tâm:
Thường biến là gì? Nguyên nhân, vai trò và đặc điểm của thường biến
Biến dị tổ hợp là gì? Ý nghĩa và nguyên nhân gây ra biến dị tổ hợp
Mong rằng bài viết này sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ kiểu hình là gì, kiểu gen là gì. Mọi ý kiến góp ý xin vui lòng để lại dưới bình luận, muahangdambao.com luôn đón nhận để mang đến thông tin giá trị nhất cho bạn đọc!
