Việt Nam là một trong các quốc gia có diện tích đất phèn lớn trên thế giới, chủ yếu phân bố tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Loại đất này có vai trò quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp tới nguồn nước, năng suất cũng như chất lượng của cây trồng. Vậy thì đất phèn là gì? Nguyên nhân hình thành đất phèn như thế nào? Cách để xử lý đất phèn ra sao? Cùng muahangdambao.com tìm hiểu kỹ hơn về đất phèn thông qua bài viết hữu ích dưới đây nhé!
Tìm hiểu đất phèn là gì?
Đất phèn hay còn được gọi với cái tên khác là đất chua mặn, tên khoa học bằng tiếng Anh là Thionic Fluvisols. Tên gọi này dùng để chỉ các nhóm đất có chứa nhiều gốc Sunphat (SO42-) và có độ pH cực kỳ thấp, lượng chất độc Al3+, Fe2+, SO42 vô cùng cao.
Chính vì thế mà khả năng trao đổi và đệm của môi trường đất bị phá hủy nhanh chóng, đất không có khả năng tự làm sạch nên dẫn tới đất bị ô nhiễm, các động thực vật và vi sinh vật bị tiêu diệt hàng loạt chỉ trong 1 thời gian ngắn.
Phân loại các mẫu đất phèn
Dựa trên sự hình thành cũng như phát triển của đất, các nhà khoa học đã chia đất phèn ra làm hai loại chính. Đó là:
- Đất phèn tiềm tàng: Đây là đơn vị đất thuộc vào nhóm đất phù sa phèn. Đất phèn tiềm tàng sẽ được hình thành trong những vùng chịu ảnh hưởng của nước có chứa hàm lượng sunfat lớn. Trong điều kiện yếm khí cùng với sự hoạt động của các vi sinh vật, sulfat sẽ bị khử để tạo thành lưu huỳnh và các chất này sẽ kết hợp với sắt có trong trầm tích để tạo thành chất FeS2. Thành phần khoáng vật của đất phù sa phèn tại vùng nhiệt đới có thể vô cùng đa dạng và phụ thuộc chủ yếu vào nguồn gốc của các vật liệu phù sa. Ðất phèn tiềm tàng hiện đang được khai thác để trồng lúa, nuôi tôm. Ở những rừng ngập mặn sú, vẹt, đước cũng có một số diện tích phèn nhiều đặc thù hiện đang được bảo vệ để có thể bảo tồn những đàn chim quý hiếm.
- Đất phèn hoạt động (đất phèn thật sự): Đây là một đơn vị đất thuộc vào nhóm đất phèn. Đất phèn hoạt động được hình thành nên sau khi đất phèn tiềm tàng diễn ra những quá trình oxy hóa.
Xem thêm: 1 mẫu đất bằng bao nhiêu m2? bao nhiêu sào? bao nhiêu Ha?
Đặc điểm của đất phèn là gì?
Nhóm này sẽ chỉ có 1 loại đất và được chia thành 3 kiểu: đất phèn ít, phèn trung bình và mặn nhiều. Đất thường hình thành ở những địa hình thấp trũng, khó có thể thoát nước, chứa nhiều chất hữu cơ, chịu ảnh hưởng của nước mặn hoặc nước lợ hiện đại hay quá khứ, môi trường tích lũy có nhiều lưu huỳnh từ nước biển, nước lợ hay xác hữu cơ. Thực vật phổ biến trong đất phèn là cỏ năn, lác, tràm,…
Hình thái phân hóa của đất phèn khá rõ, xuất hiện các tầng chứa vật liệu phèn và tầng phèn có những đốm màu vàng rơm, bề mặt thường có màu xám hơi ngả đen, tầng kế tiếp lại có màu vàng với các đốm đỏ, một vài nơi gặp kết von dạng hình ống.
Tính chất của đất phèn là hàm lượng lưu huỳnh rất lớn, lượng sắt (Fe3+), muối (NaCl) cũng tương đối cao. Tuy nhiên hàm lượng CaCO3 thấp, nghèo lân và chua hoặc là rất chua. Chính vì vậy các vi sinh vật hoạt động rất khó khăn, quá trình phân huỷ chất hữu cơ cũng gặp nhiều trở ngại do hạn chế giải phóng chất dinh dưỡng bên trong đất, cây trồng sinh trưởng kém và thường đạt năng suất rất thấp.
Nói tóm lại, đất phèn có đặc điểm chính như sau:
- Đất phèn có thành phần cơ giới rất nặng.
- Đất nhiễm phèn khi khô lại sẽ gây ra những hiện tượng nứt nẻ và cứng trên bề mặt đất.
- Đất phèn có độ pH là bao nhiêu? Độ chua của đất bị nhiễm phèn khá cao, với độ pH thường dưới 4.
- Các chất độc hại có trong đất phèn gồm có: Al3+, Fe3+, H2S, CH4,…
- Đất phèn thường có độ phì nhiêu rất thấp, nghèo đạm và mùn.
- Từ đó mà khiến cho hoạt động của vi sinh vật trong loại đất này càng ngày càng kém.
Nguyên nhân hình thành đất phèn là gì?
Đất phèn thường sẽ được tìm thấy ở những nơi có các loại đá trầm tích. Nguyên nhân sinh ra đất phèn thường là do hiện tượng nước biển dâng ngập đất. Bởi vì trong nước biển có chứa rất nhiều muối sunfat, khi dâng ngập đất sẽ làm trộn lẫn với trầm tích có chứa các chất hữu cơ và oxit sắt trong đất. Đất nhiễm phèn khi khô lại thường sẽ rất cứng và nứt nẻ. Vi sinh vật hoạt động trong đất nhiễm phèn cũng kém đi nhiều bởi đất phèn rất chua không thể sống.
Bên cạnh đó, trong xuyên suốt quá trình sử dụng đất để trồng trọt, canh tác, nhiều bà con nông dân đã sử dụng các loại phân bón có chứa nhiều lưu huỳnh, lâu không tiến hành cải tạo nên đất đã bị phơi nhiễm và oxy hóa nhiễm phèn.
Quá trình hình thành đất phèn trải qua mấy giai đoạn?
Ở đồng bằng sông Cửu Long thì đất phèn có sự xen kẽ vô cùng phức tạp với đất mặn và đất phù sa. Trong đất sẽ xảy ra các quá trình mặn hóa, chua hóa, glay hóa và sét hóa khiến cho đất có thành phần cơ giới rất nặng. Tuy nhiên trong đất phèn sẽ có hai quá trình mặn hóa và chua hóa diễn ra mạnh mẽ và chúng sẽ quyết định trực tiếp tới các đặc tính của đất phèn.
- Quá trình mặn hóa: Quá trình này được hình thành do bên trong đất có chứa một số lượng muối tan nhất định như là muối Na2SO4, NaCl. Các muối này có nguồn gốc từ nước biển và đã trải qua thời gian nên lượng muối NaCl giảm bớt nhờ tính hòa tan cao, còn lại muối Na2SO4 sẽ được tích lại ở đất phèn. Trong đất phèn có các ion Cl– rất dễ bị rửa trôi trong khi ion SO42- lại thường xuyên được bổ sung thêm, tích lũy bởi quá trình phèn hóa trong suốt quá trình phân hủy các xác hữu cơ (cây sú, vẹt, đước) do đó tỷ lệ Cl–/ SO42- thường nhỏ hơn 1. Hàm lượng Cl– và SO42- cũng có chiều hướng tăng dần theo chiều sâu của phẫu diện.
- Quá trình chua hóa: Quá trình này được kết luận sơ bộ về nguyên nhân khiến cho đất chua là do lưu huỳnh có nguồn gốc từ nước biển được tích lũy lại theo 2 con đường đó là:
+ Con đường thứ nhất do những phản ứng hóa học thuần túy như các muối sunfat ít tan khi nồng độ tăng cao kết tủa lại sinh và ra rất nhiều (SO4)2– làm đất bị hóa chua.
+ Con đường thứ hai là thông qua tích lũy sinh học từ xác của các loài thực vật rừng ngập mặn (phổ biến như là cây sú, vẹt, đước…). Trong quá trình sống các loại cây này sẽ hấp thụ và tích lũy lưu huỳnh ở dạng hữu cơ, sau khi chết đi xác của chúng lại được phân giải ở điều kiện yếm khí, các hợp chất có chứa lưu huỳnh sẽ bị biến đổi thành S2- chủ yếu ở dạng pyrite (tức FeS2) và sunphua hydro (H2S), hợp chất FeS2 ở trong đất khi gặp điều kiện oxy hóa thì chúng cũng sẽ biến đổi để tạo ra SO42-.
Tác hại của đất phèn đối với cây trồng nghiêm trọng như thế nào?
Dễ thấy đất phèn là loại đất nguy hiểm, không tốt đối với cây trồng. Cụ thể:
- Đất phèn chua thường có độ pH cực kỳ thấp nhưng ion H+ lại quá cao. Trong khi đó, trừ một số ít cây ưa môi trường chua thì hầu hết cây trồng ở Việt Nam, đặc biệt là cây lúa chỉ thích hợp với môi trường trung tính.
- Đất phèn không thể tự cải tạo nên thiếu dinh dưỡng trầm trọng, trong khi đó cây cần rất các chất này để có thể sinh trưởng do đó dẫn đến tình trạng cây chết, không thể phát triển.
- Với cây lúa, nhiều trường hợp đã xuất hiện hiện tượng chết mầm, chết mạ ngay sau khi gieo sạ khiến người nông dân mất rất nhiều công gieo sạ và cấy dặm.
- Trong nhiều trường hợp đặc biệt, cuối vụ lúa còn xuất hiện xì phèn làm vàng lá chân gây ảnh hưởng đến giai đoạn trổ bông cũng như sản lượng thu hoạch của bà con nông dân.
Xem thêm: Thâm canh là gì? Xen canh là gì? Sự khác biệt giữa 2 hình thức này
Hướng dẫn cách cải tạo, xử lý đất phèn hiệu quả nhất
Đất phèn hoàn toàn có thể cải tạo được nếu như bà con nông dân nắm bắt được những kỹ thuật cơ bản và làm đúng theo hướng dẫn. Dưới đây là những biện pháp an toàn, hữu hiệu nhất thường được áp dụng:
Áp dụng các biện pháp thủy lợi
Nên tiến hành đắp đê ngăn nước biển tràn vào đồng ruộng, đây là việc làm vô cùng cần thiết. Bởi vì nếu nước biển cứ đổ vào thì đất sẽ không bao giờ có thể hết mặn, cây cối cũng sẽ dần dần lụi tàn đi. Bên cạnh đó, cũng cần nghiên cứu xây dựng các hệ thống mương máng tưới tiêu hợp lý đồng thời hạ thấp mạch nước ngầm. Nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc rửa mặn, xổ phèn; giúp gia tăng độ pH trong đất lên.
Tiến hành bón vôi cho đất
Việc bón vôi chủ yếu là để cung cấp canxi cho cây trồng. Ngoài ra, nó còn có tác dụng là khử chua, làm giảm bớt tính chất độc hại của hàm lượng ion sắt 3+ cũng như nhôm tự do, đẩy lùi ion Na ra khỏi bề mặt keo đất, giảm nhanh độ chua, nâng nồng độ pH trong đất lên. Sau khi bón vôi, bạn cần phải tiến hành tháo nước vào ruộng để có thể rửa mặn và bổ sung thêm chất hữu cơ tốt cho đất.
Thực hiện cày sâu, phơi ải
Cày sâu sẽ làm gia tăng quá trình chua hóa diễn ra mạnh mẽ. Sau đó nước mưa, nước tưới tiêu sẽ tiến hành công việc việc rửa chua đi. Còn phơi ải là phương pháp thân thiện hơn khi sử dụng năng lượng mặt trời để có thể kiểm soát được các tác nhân gây bệnh trong đất bằng cách phủ đất lại và che nó với các tấm bạt, thường là với lớp phủ polyethylene trong suốt để có thể giữ năng lượng mặt trời lâu hơn.
Thực hiện lên luống trồng cây
Lên luống ở đây có nghĩa là lật úp đất thành những luống cao, lúc này lớp đất phèn phía dưới sẽ được lật lên bên trên, gốc mạ được úp xuống dưới tạo thành 1 lớp đệm hữu cơ. Việc lên luống như vậy không chỉ chống ngập úng, tạo tầng đất dày cho cây được phát triển mà còn giúp người nông dân dễ dàng hơn trong suốt quá trình chăm sóc cây trồng.
Cải tạo đất phèn bằng việc bón phân
Dù trồng bất cứ loại cây gì thì bạn cũng không được phép bỏ qua công đoạn bón phân để cải tạo đất. Nên sử dụng những loại phân hữu cơ như là phân đạm, phân lân, phân vi lượng để có thể tăng độ phì nhiêu tối đa cho đất. Tuyệt đối không được bón phân có chứa lưu huỳnh như là đạm sunfat. Bởi ở trong đất phèn có chứa rất nhiều lưu huỳnh ở các dạng có thể gây độc cho cây trồng như sunfua, sunfat hay sunfat.
Với đất phèn nặng: Người nông dân nên bón từ 50 đến 80kg N/ha, 60kg P2O5/ha, phân vôi là 500 đến 1000kg/ha.
Với đất phèn nhẹ: Hàm lượng phân đạm cần bón sẽ cao hơn, phân lân có thể bằng hoặc là thấp hơn, nên cung cấp thêm cho đất một ít kali. Cụ thể, lượng phân bón cho 1 ha sẽ là khoảng 100kg N/ha nguyên chất, 30 đến 45 kg P2O5 và 10 đến 15kg K2O.
*Lưu ý: Không bón hoặc bón rất ít kali. Vì kaly bên trong đất phèn khá cao, nếu bón thêm quá mức sẽ khiến tăng độc chất nhôm, gây chết cây hoặc làm giảm năng suất. Khi cây đang bị ngộ độc phèn thì tuyệt đối không được bón phân đạm, NPK hoặc phun phân bón lên lá để có hàm lượng đạm cao. Thay vào đó, người nông dân chỉ nên phun qua lá với phân bón lá có các thành phần chính như acid humic và hydrophos.
Đất phèn trồng cây gì cho thích hợp?
Dựa theo số liệu thống kê gần nhất thì hiện nay trên thế giới có tầm 15 triệu ha đất phèn, trong đó trên 50% diện tích tập trung ở khu vực Đông Nam Á và Việt Nam có tới khoảng 1,8 triệu ha. Và để có thể lựa chọn được giống cây trồng phù hợp với đất phèn nhất thì bạn cần xác định chính xác được độ pH của khu vực đất đó. Bởi vì mỗi loại cây trồng đều có một khoảng pH thích hợp nhất định của riêng nó thì mới có thể hấp thụ, trao đổi dinh dưỡng thuận lợi và phát triển mạnh mẽ được. Sau đây là 1 số cây trồng phù hợp với đất phèn, đem lại hiệu quả kinh tế cao mà bạn có thể tham khảo:
- Cây mía.
- Cây khoai mỡ.
- Cây chuối.
- Cây ngô đồng.
- Cây chè, cây mè.
- Cây bạch đàn, cây tràm.
- Cây mãng cầu xiêm (ghép ở trên cây bình bát).
- Lúa kháng phèn hoặc chống chịu được phèn (các giống như là AS996, OM6976, OM723-7, OM2517, ST5, OM1348).
Hy vọng rằng bài chia sẻ về đất phèn là gì của muahangdambao.com sẽ giúp ích cho quá trình chăm sóc cây trồng cũng như cải tạo đất cho bà con nông dân. Hãy thường xuyên áp dụng các biện pháp cải tạo đất sau mỗi vụ mùa để có thể có 1 mùa màng bội thu nhất nhé!
